Polona i Wikipedia – związek w stylu GLAM 

Kilka lat temu, kiedy tego typu wyrażenia były bardzo modne w młodzieżowym slangu, usłyszałem przypadkiem bardzo oryginalną inwektywę: „Twoja stara uzupełnia przypisy w Wikipedii”. Mimo że te słowa nie były skierowane do mnie, to poczułem się lekko dotknięty, ponieważ uświadomiłem sobie wtedy, że jeden z moich ówczesnych obowiązków, wykonywanych w ramach pracy w Bibliotece Narodowej nie cieszy się specjalną estymą wśród młodszego pokolenia, a wręcz jest synonimem obciachu, beznadziei i nudy. Ale czy naprawdę zasługuje na taką opinię i co w ogóle Biblioteka Narodowa i Polona mają wspólnego z Wikipedią? Dobre pytanie.

Może najlepiej zacznijmy od początku.

Biblioteka Narodowa rozpoczęła współpracę z Wikipedią (a w zasadzie z Wikimediami, gdyż działania obejmowały również pozostałe serwisy z rodziny Wiki) w 2017 roku w ramach Wikiprojektu GLAM, będącego akronimem anglojęzycznych słów: Galleries, Libraries, Archives i Museums (galerie, biblioteki, archiwa i muzea). Projekt ten w swoim założeniu ma budować symbiotyczne relacje między Wikimediami i instytucjami kultury, które poprzez wzbogacanie i dopracowywanie treści Wikipedii i jej siostrzanych projektów, jednocześnie promują swoje zbiory, osiągnięcia i docierają do szerszego grona odbiorców. Istnieją różne modele tej współpracy, dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości danej placówki, ale bardzo często przyjmuje ona postać ludzką – tzw. „Wiki-rezydenta” lub „Wiki-rezydentki”. Są to z reguły doświadczeni wikipedyści i wikipedystki, którzy są zatrudniani przez współpracującą instytucję i działają w niej jak pewnego rodzaju „agenci specjalni” Wikimediów. A może nawet bardziej przypomina to działalność misjonarzy, gdyż do ich obowiązków należy nie tylko dbanie o artykuły związane z profilem instytucji i promowanie jej działalności, ale też szkolenie i zachęcanie jej pracowników (ew. związanych z nią wolontariuszy i studentów) do samodzielnego edytowania haseł Wikipedii. Czyli, można by rzec „rekrutowanie” armii potencjalnych wikipedystów, w dodatku posiadających specjalistyczną wiedzę i dostęp do cennych zasobów. Układ idealny, prawda?

Biblioteka Narodowa również korzysta z tej formy współpracy i posiada swojego nadwornego wikipedystę, którego wspierają przeszkoleni etatowi pracownicy. Ich działalność sprowadza się głównie do wzbogacania projektów Wiki treściami zaczerpniętymi z Polony i budowaniu silnego związku między tymi dwoma światami wypełnionymi wiedzą.

Najciekawszym i prawdopodobnie najcenniejszym, ale też najbardziej pracochłonnym i wymagającym przejawem tej działalności jest tworzenie od zera nowych haseł w Wikipedii. Dzięki pracownikom BN możemy poczytać w Wikipedii artykuły na temat cennych rękopisów znajdujących się w zbiorach Biblioteki Narodowej, np. o „Antyfonarzu opata Mścisława” czy o „W żalu najczystszym” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, zawierającym przeurocze, oniryczne ilustracje autora. Dla fanów gier planszowych powstało hasło o opisywanym w jednym z poprzednich wpisów blogowych Assarmocie – polskiej edukacyjnej grze z początków XIX wieku (nawet zawiera skrócony opis reguł gry! – planszę można pobrać z Polony i wydrukować). A miłośnicy muzyki mogą zapoznać się z biogramem Adama Wrońskiego – autora polskiej wersji awangardowego Grizzli Dance, czyli Tańca misia (w Internecie są archiwalne nagrania tancerzy, którzy go wykonują, można się więc pokusić o odtańczenie go na najbliższej imprezie – rzecz jasna na własną odpowiedzialność). To tylko kilka z dziesiątek haseł, których bezpośrednią inspiracją były obiekty z Polony. Oczywiście wszystkie one zbudowane są w taki sposób, aby dociekliwy czytelnik jednym kliknięciem mógł przenieść się do biblioteki cyfrowej i obcować bezpośrednio z materiałem źródłowym.

Ilustrowanie już istniejących artykułów Wikipedii obrazkami pochodzącymi z Polony jest kolejnym istotnym śladem pozostawianym przez wikipedystów z Biblioteki Narodowej. Niezliczone biogramy otrzymały portrety swoich bohaterów, nierzadko (zwłaszcza w przypadku mniej znanych postaci) Polona była jedynym źródłem, w którym taki wizerunek można było znaleźć. Hasła poświęcone dziełom literackim zostały zilustrowane… ilustracjami pochodzącymi z ich najpiękniejszych wydań, okładkami pierwodruków czy też skanami rękopisów (jak na przykład hasło o „Starej baśni”). Artykuły o miejscowościach czy obiektach architektonicznych także otrzymały mnóstwo archiwalnych ilustracji i fotografii, czasem prezentowanych w postaci minigalerii. Ciekawym przykładem są unikatowe grafiki przedstawiające elementy umocnień dawnego Krakowa tuż przed ich wyburzeniem na początku XIX wieku, wykonane na podstawie akwareli jednego z architektów dokonujących rozbiórki – Jerzego Głogowskiego (np. Baszta Kowali). Interesujące ilustracje otrzymywały też hasła poświęcone m.in. militariom, modzie i jakże by inaczej… zwierzakom (tylko popatrzcie na tę słodką wiewiórkę Johanna Daniela Meyera w zestawie z wersją post mortem).

Oczywiście nie wszystkie edycje są tak efektowne i satysfakcjonujące, olbrzymią część pracy wikipedystów BN stanowi (jak już wiemy pogardzane przez niektórych, a jednak niezwykle istotne) uzupełnianie brakujących przypisów, zwłaszcza tych, które prowadzą do źródeł znajdujących się w Polonie oraz umieszczanie w biogramach twórców linków do ich dzieł (w sekcji „Linki zewnętrzne” na samym dole artykułu). Dzięki tej dosyć żmudnej pracy, czytelnik zainteresowany twórczością danego pisarza, kompozytora czy naukowca może jednym kliknięciem otrzymać dostęp do wszystkich jego dzieł, znajdujących się w zbiorach Polony. Czytamy o kimś artykuł w Wiki, a potem możemy błyskawicznie zapoznać się z jego twórczością – naturalna kolejność i komfortowe rozwiązanie dla użytkownika. Jestem przekonany, że przeglądając Wikipedię, regularnie będziecie napotykać tego typu przekierowania – jest to niewątpliwe świadectwo bogactwa zasobów Polony i ich naturalnego powiązania z Wikipedią.

Ale, jak wcześniej wspominałem, Wikipedia nie jest jedynym serwisem Wikimediów, w którym działają pracownicy Biblioteki Narodowej i w którym obecność zasobów pochodzących z Polony jest wyraźnie zauważalna. Najwięcej Polony można znaleźć tak naprawdę w Wikimedia Commons, czyli repozytorium obrazów i materiałów video, w którym składowane są wszystkie zasoby multimedialne wykorzystywane przez wikipedystów w ich pracy nad artykułami. Podobnie jak w przypadku Wikipedii, każdy może edytować i dodawać pliki do „Commonsów”, oczywiście pod warunkiem, że dany materiał znajduje się w domenie publicznej lub jest udostępniony na licencji otwartej. Znajduje się tam naprawdę ogromna ilość danych, obecnie licznik na stronie głównej wskazuje ponad 111 milionów plików. Sekcja Biblioteki Narodowej, która zawiera najciekawsze skany z Polony zawiera ponad milion pozycji! Jest to nieprzebrane morze zasobów, z których każdy wikipedysta może swobodnie korzystać przy tworzeniu haseł. Pliki są uporządkowane tematycznie, co ułatwia nawigację i znalezienie obrazka powiązanego z treścią tworzonego artykułu.

Na koniec pozostaje wspomnieć o bardziej tajemniczym i dosyć abstrakcyjnym dla przeciętnego człowieka projekcie o nazwie Wikidata (lub w polskiej wersji Wikidane), czyli otwartej bazie danych, umożliwiającej m.in. powiązanie i skoordynowanie różnych wersji językowych artykułów Wikipedii. Wywołuję go z szeregu głównie dlatego, że w jego przypadku związek Polona – Wiki działa w drugą stronę i to w Polonie znajdują się linki do jego elementów. Potraficie je znaleźć? Są w większości obiektów… Nie? Otóż są ukryte pod dosyć enigmatycznym przyciskiem „Otoczenie semantyczne obiektu” i zawierają odnośnik do stron Wikidanych związanych nie tylko z autorem dzieła, ale także jego tematem, gatunkiem itp. Dzięki temu metadane obiektu są jednoznacznie powiązane z konkretnym elementem Wiki, co może ułatwiać wykorzystywanie zasobów Polony wikipedystom, którzy nie posługują się językiem polskim.

Bardzo możliwe, że teraz przeglądając hasła Wikipedii zaczniecie zauważać w jak bliskiej relacji pozostają ze sobą te dwa portale, tak mocno zbliżone w misji dawania ludzkości łatwego dostępu do wiedzy. A może macie ochotę dokonać swojej pierwszej edycji w Wiki? Gorąco do tego zachęcam, tylko może niech nie będą to przypisy, bo jeszcze ktoś Was zwyzywa…

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego