Cyfrowe narzędzia w działalności Muzeum Historii Polski

Muzeum Historii Polski zostało powołane 2 maja 2006 r. Od początku działalność Muzeum rozwijała się w dwóch kierunkach: przygotowywanie wystawy stałej oraz bieżąca działalność edukacyjna, naukowa i wystawiennicza. Wynikiem braku stałej siedziby była i jest ogromna ekspansja i mnogość wydarzeń promujących dziedzictwo historyczne w kraju i za granicą: to m.in. wystawy w wielu muzeach i innych instytucjach, wystawy plenerowe, pikniki, konferencje naukowe, projekty badawcze, liczne publikacje. Ten swoisty brak zakotwiczenia był zarazem okazją do wykorzystania, w większym stopniu niż tradycyjne muzea, różnorodnych narzędzi cyfrowych do szeroko rozumianej popularyzacji historii na różnych poziomach, skierowanych do różnych grup odbiorców: od dzieci i młodzieży szkolnej po pasjonatów historii i specjalistów.

Patrząc z perspektywy kilkunastu lat możemy ocenić, które z wykorzystywanych form są już nieaktualne w świecie cyfrowym, a które zyskują coraz większą popularność wśród odbiorców. Większość z przedstawionych poniżej cyfrowych narzędzi to różne formy popularyzatorsko-edukacyjne wykorzystywane w szeregu instytucji muzealnych, a część to obiekty typu born digital,stanowiące źródła cyfrowe, wykorzystywane m.in. przez historyków.

Początkowo wykorzystywano bardziej tradycyjne formy przekazu. Były to m.in. krótkie filmy publikowane w serwisie YouTube z udziałem pracowników Muzeum. Strona internetowa, która już niedługo diametralnie zmieni swój kształt, nie stanowi wyłącznie przestrzeni stricte korporacyjnej. Prócz informacyjnej, instytucjonalnej części witryny użytkownicy mogą na niej odnaleźć szereg artykułów, które można filtrować m.in. według epoki. Stałym elementem jest kalendarium historyczne. Każdego dnia publikowany jest wpis o wybranym wydarzeniu.

Działalność pracowników Muzeum zaczęła się skupiać wokół konkretnych projektów. Te, mające swój charakter i dynamikę przybierały formę osobnych serwisów internetowych powiązanych ze stroną główną Muzeum.

Strona poświęcona projektowi edukacyjnemu „Tadeusz Kościuszko. Człowiek Idei”

Jednym z obszerniejszych, wieloletnich projektów był projekt „Jan Karski. Niedokończona misja”. Jego celem było przywrócenie pamięci o czynach i osobie Jana Karskiego w Polsce i na świecie. W obszarze cyfrowym projekt zaowocował m.in. powstaniem dedykowanego serwisu – pakietu edukacyjnego. Zawarte w pakiecie materiały dotyczą m.in. tematyki okupacji niemieckiej w Polsce, Polskiego Państwa Podziemnego i sytuacji ludności żydowskiej. W skład pakietu wchodzą także propozycje scenariuszy lekcji historii, języka polskiego, etyki czy godziny wychowawczej.

Uzupełnieniem tradycyjnej działalności wystawienniczej stały się wystawy online publikowane w serwisie Google Arts & Culture. Jak dotąd opublikowano 28 wystaw/artykułów. Każda z nich stanowi obszerną interaktywną opowieść, będącą wynikiem szczegółowych kwerend.

Jedna z nich – „Droga do Indii. Polskie osiedla w Balachadi i Valivade” – to opowieść o ewakuacji z ZSRR w 1942 r. i pobycie polskich uchodźców w Indiach.

Inne wystawy to m.in.: „Solidarność i upadek żelaznej kurtyny”, „Codzienność na ziemiach zachodnich” czy „Norwid. Próba biografii”.

https://artsandculture.google.com/partner/polish-history-museum

W roku 2020 Muzeum zainicjowało akcję społeczną #MojaPamiątka. Koordynatorem był Dział Edukacji MHP. Akcja skierowana była do osób po 60. roku życia. Zachęcała do podzielenia się swoim wspomnieniem. Punktem wyjścia do opowieści było zdjęcie, dokument lub film wideo z domowego archiwum, a prace zostały przygotowane w formie pamiętnika, rejestracji wideo, wpisu na blogu lub na kanale w mediach społecznościowych. Efektem akcji jest wystawa wirtualna dostępna pod adresem Moja Pamiątka 2 (muzhp.pl). Pokazuje ona niezwykle ciekawą i poruszającą pespektywę opowieści o historii na podstawie prawdziwych przeżyć i wspomnień zwykłych ludzi. Partycypacyjny charakter akcji, w której to odbiorcy są współtwórcami prezentowanych treści, z pewnością będzie stanowił ważny aspekt przyszłej działalności Muzeum w nowym gmachu.

Cyfrowe kanały dotarcia do odbiorców to nie tylko strona główna Muzeum. Ciekawym projektem współprowadzonym razem z Polską Agencją Prasową jest serwis www.dzieje.pl. Jak możemy przeczytać na stronie, Dzieje.pl to codzienny serwis historyczny, setki artykułów dotyczących przede wszystkim historii Polski XX wieku i najnowszej, a także materiały wideo, filmy dokumentalne, archiwalne fotografie, dokumenty oraz infografiki i mapy. O popularności i zasięgach serwisu mogą świadczyć statystyki – rocznie odnotowujemy prawie 8 mln wejść, ponad 4 mln unikatowych użytkowników.

Serwis skierowany do zagranicznego odbiorcy to polish history https://polishhistory.pl/, prowadzony w języku angielskim. Ponad połowa odbiorców to użytkownicy ze Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Kanady. Publikowane artykuły są kierowane do badaczy i pasjonatów historii Polski i centralnej Europy.

To, co zdecydowanie wyróżnia cyfrową ofertę Muzeum Historii Polski to podcasty.

Publikowane w różnych kanałach podcastowych, przede wszystkim w serwisie YouTube, Google Podcast i Spotify, zyskują coraz większą popularność. Prezentowane są tematy przekrojowe, jak np. Plagi i epidemie. Historia zarazy, Dawne Polaków podróże,jak również tematy bardziej szczegółowe, jak np. Rozliczanie komunizmu, Nieudana reanimacja. Ostatnie lata PRL, Wielki głód. Barbarzyńska polityka Stalina.

W samym serwisie YouTube podcasty są wyświetlane kilkadziesiąt tysięcy razy.

Do udziału w podcastach zapraszani są wybitni historycy, zarówno pracownicy instytutów naukowych, akademicy, jak i pracownicy MHP. Można przyjąć, że podcasty historyczne stanowią rodzaj opowieści, do której indywidualnego wysłuchania zapraszany jest odbiorca. I być może to właśnie podcast – opowieść dostępna w każdym miejscu i czasie jest jednym z najlepszych narzędzi cyfrowych dla muzeum narracyjnego, którego ambicją jest nowoczesne opowiadanie o historii Polski.

Od początku istnienia Muzeum to dział edukacyjny najczęściej sięga po różnej formy narzędzia cyfrowe, zarówno jako uzupełnienie stacjonarnej działalności (choć bardziej adekwatne było określenie działalności w terenie), jak również jako docelowe materiały cyfrowe skierowane do młodzieży szkolnej i nauczycieli. Na stronie internetowej Muzeum w zakładce „muzeum online” można odnaleźć m.in.:

• Scenariusze spacerów miejskich
• Scenariusze gier miejskich
• Gotowe pakiety edukacyjne dla poszczególnych klas szkolnych
• Słuchowiska Piastodzieje
• Lekcje i gry online
• Pakiety edukacyjne do filmów

Przez lata swojej działalności Muzeum zbudowało obszerne repozytorium cyfrowe. Zawiera ono m.in. notacje zgromadzone w ramach projektu „Historia mówiona” . Pracownicy Muzeum nagrali setki wywiadów ze świadkami historii. To m.in. historie o partyzantce Armii Krajowej, opowieści o losach i codzienności życia w czasie II wojny światowej czy opis wydarzeń marca 1968 r.

Ten typ dokumentu, powstały w formie cyfrowej (born digital), stanowi swoiste źródło historyczne. Historia mówiona znajduje coraz szersze zastosowanie zarówno wśród badaczy, miłośników historii, jak i w szeroko rozumianej edukacji historycznej. Jak dowodzi Marta Kopiniak: „(…) historia mówiona umieszczona w różnej formie na wystawie muzealnej, dzięki temu, że ma tak bardzo osobisty charakter, wzbudza szczególne emocje, które pomagają zapamiętać informacje i wzmocnić przekaz edukacyjny”¹.

Część ze zgromadzonych materiałów udostępniona jest na kanale Muzeum w serwisie YouTube. Wywiady będą również elementem wystawy stałej. Każdy wywiad opatrzony jest szczegółowymi metadanymi opisowymi i transkrypcją.

Zrzut ekranu bazy zasobów cyfrowych MHP

Narzędzia cyfrowe są stałym elementem podstawowej działalności Muzeum. Otwarcie wystawy stałej i umożliwienie bezpośredniego kontaktu z odbiorcą-zwiedzającym z pewnością wpłynie na przedefiniowanie aktywności w przestrzeni cyfrowej. Choć nie należy zapominać, że ekspozycja w nowym gmachu będzie obfitować w rozwiązania cyfrowe.

________

1. Marta Kopiniak, Historia mówiona jako narzędzie partycypacji muzealnej, [w:] Wrocławski Rocznik Historii Mówionej, Rocznik 11, 2021, s. 104, https://orcid.org/0000-0003-2907-5850

◊◊◊

Artykuł powstał w ramach realizacji przez Bibliotekę Narodową zadania sfinansowanie działalności Centrum Kompetencji w zakresie digitalizacji materiałów bibliotecznych w 2022 roku. 

◊◊◊

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego